Page 225 - 8_sf_Tane Tane Fen Bilimleri Defter Kitap.indd

Madde Döngüleri

Öğreten Bilgi

Madde Döngüleri

Canlı yaşamının sürekliliği için karbon, su, oksijen, azot, kükürt ve fosfor gibi maddeler devirli olarak kullanılır.
Yani canlılar ihtiyaç duydukları bu maddeleri yaşadıkları ortamdan alır, kullanır ve sonra bir şekilde ortama geri
verir. Maddelerin ekosistem içindeki bu dolaşımına madde döngüleri denir. TANE TANE ÖĞREN

1. Su Döngüsü

Suyun devamlı olarak yeryüzü ile atmosfer arasında dolaş-
ması olayıdır. Su döngüsünün temelinde buharlaşma ve
yoğuşma olayları etkilidir.
Su, güneş ışınlarının etkisiyle okyanuslar, göller, nehirler ve
kara parçalarının yüzeyinden buharlaşarak atmosfere geçer.
Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme ve solunum yoluyla
buharlaşan su da atmosfere geçer.
Su buharı atmosferin soğuk bölgelerinde yoğuşarak kar,
yağmur vb. yağışlar şeklinde yeryüzüne ulaşır. Suyun bir
kısmı göl, gölet gibi su birikintilerinde toplanır. Bir kısmı da toprağa ve yer altı sularına katılır.

2. Karbon ve Oksijen Döngüsü
Bitkiler fotosentez için gerekli karbonu havadaki karbondioksit mole-
külünden alarak besin üretirler ve havaya oksijen verirler. Besin içeri-
ğindeki karbon besin zincirleri vasıtası ile diğer canlıların vücuduna
aktarılır.
Ayrıştırıcılar ise ölü organizmaları parçalayarak vücutlarındaki karbonu
karbondioksite çevirir ve tekrar doğaya verir. Fosil yakıtlar da yandığın-
da karbondioksit oluşturur.
Tüm canlılar solunum için ihtiyacı olan oksijeni havadan alır ve kullan-
dıktan sonra karbondioksit gazı olarak havaya verirler. Dolayısıyla kar-
bon ve oksijen döngüsünün temelinde fotosentez ve solunum olayları
etkilidir.

3. Azot Döngüsü
Havanın yaklaşık %78’ini azot gazı (N ) oluşturur. Azot, canlıla-
2
rın yapı taşı olarak kabul edilen proteinlerin yapısına katıldığı
için çok önemlidir. Ancak canlılar havadaki azotu doğrudan kul-
lanamaz. Bunun için azotun, azotlu bileşiklere dönüştürülmesi
gerekir.
Atmosferdeki azot yıldırım, şimşek gibi doğa olayları sayesinde
su ile birleşip toprağa geçer. Nohut, fasulye gibi baklagillerin
köklerindeki bazı bakteriler, topraktaki azotun bitkiye geçmesi-
ni sağlar. Bitki ise azotu kendisine gereken protein için kullanır. Tüketiciler ise azot ihtiyacını bu bitkileri yiyerek
sağlar. Hayvan dışkıları ile bitki ve hayvan ölüleri ise ayrıştırıcılar tarafından parçalanmasıyla, yapılarındaki
azotun tekrar doğaya geçmesi sağlanır.

225