Page 154 - Omage_7den_8e_Fen_Bilimleri_SB.indd

ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ
VE ÇEVRE BİLİMİ ESKİ BİLGİLERİMİZİ TAZELEYELİM 6. ÜNİTE

KONTROLLÜ DENEYLER

Kontrollü deneyler kontrol edilmiş şartlar altında yürütülen testlerdir. Bir başka deyişle bir faktörün değiştiril-
diği, diğer tüm faktörlerin sabit tutulduğu deneylerdir. Kontrollü deneylerde kontrol ve deney grubu olmak
üzere iki farklı grup bulunur.

Kontrol grubu: Bir deneyde işlem görmeyen gruba kontrol grubu denir. Kontrol grubu, uygulanan işlemin
etkisi olup olmadığını anlamamıza yarayan referans düzeneklerdir.
Deney grubu: Bir faktörün etkisini araştırmak için üzerinde değişiklik yapılan (işlem gören) gruba denir.
Deney grubunun sayısı birden fazla olabilir.
Çözücü sıcaklığının çözünme hızına etkisini açıklamak için yapılan bir deneydeki kontrol ve deney grupları
aşağıdaki gibidir:

5 g tuz 5 g tuz 5 g tuz 5 g tuz

Su Su Su Su
200 ml 200 ml 200 ml 200 ml
20 C 30 C 40 C 50 C

Kontrol grubu
Deney grupları

Bilimsel deneylerde bağımsız değişken, bağımlı değişken ve kontrol edilen değişken olmak üzere üç tür
değişken bulunur:

Bağımsız değişken: Bir deneyde, bizim değiştirdiğimiz faktöre bağımsız değişken denir. Başka bir deyişle,
sonuca etkisi araştırılan değişkendir ve “Neyi değiştirdik?” sorusu cevaplanarak belirlenebilir.
Bağımlı değişken: Adından da anlaşılacağı gibi bir etkiye bağlı olarak değişen faktörlerdir. Bilimsel deneyler-
de bağımlı değişken, bağımsız değişkene bağlı olarak değişir.
Kontrol edilen değişken: Deneyde cins ve miktar gibi sabit tutulan faktörlere kontrol edilen değişken (kont-
rol değişkeni) denir. “Neyi sabit tuttuk?” sorusu cevaplanarak belirlenebilir.
Çözücü sıcaklığının çözünme hızına etkisini açıklamak için yapılan bir deneydeki bağımsız, bağımlı ve kontrol
edilen değişkenler aşağıdaki gibidir:

5 g tuz 5 g tuz 5 g tuz 5 g tuz

Su Su Su Su
200 ml 200 ml 200 ml 200 ml
20 C 30 C 40 C 50 C

Bağımsız değişken: Deneyde bizim değiştirdiğimiz faktör, yani “Neyi değiştirdik?” sorusunun cevabı sıcaklık-
tır. Buna göre deneyin bağımsız değişkeni çözücü sıcaklığıdır.
Bağımlı değişken: Bağımsız değişkene bağlı olarak değişen tuzun çözünme süresi ya da çözünme hızıdır.
Buna göre bağımlı değişken çözünme hızıdır.
Kontrol edilen değişken: Deneyde sabit tutulan çözücü ve çözünenin cinsi ve miktarı, tanecik boyutu ve
karıştırma durumu gibi değişkenler kontrol edilen değişkenlerdir.

153