Page 195 - 8meta_tur

CÜMLENİN TEMEL ÖGELERİ

Öğreten Etkinlikler

Yüklem: Yapılan bir işi, gerçekleşen bir durumu bir yargıya bağlayan ögeye yüklem denir.
• Yüklem fiil veya isim soylu sözcüklerden oluşabilir.

ÖRNEK: İnternete girip ağ sayfalarını açmak için tarayıcıları kullanırız. (Yüklem “kullanmak” fiilinden oluşmuştur.)

Çamur zıpzıplarının pek çok türü vardır. (Yüklem “var” isminden oluşmuştur.)

• Yüklem tek bir sözcükten meydana gelebileceği gibi sözcük grubundan da meydana gelebilir.

ÖRNEK: Bunlar, dışarıdan bakıldığında etkileyici ve güzel göllerdir. (Yüklem sıfat grubundan meydana gelmiştir.)

Ödevlerini yaparken annesi yardım etmiş. (Yüklem birleşik fiilden meydana gelmiştir.)

Uzun zamandır şehir dışında olan babama hasret kaldım. (Yüklem deyimden meydana gelmiştir.)

Yaz aylarında en serin yerler ağaçların gölgesidir. (Yüklem isim tamlamasından meydana gelmiştir.)

• Yüklem tek başına bir cümle oluşturur.

ÖRNEK: Tanıdım. (Yargı bildirdiği için “Tanıdım” tek başına bir cümledir.)
• Bir cümlede birden fazla yüklem bulunabilir. Bu, aslında birden çok cümle demektir.

ÖRNEK: İşçi kıyafetlerimi giydim, ustamın yanına gittim ve ona yardım etmeye başladım. (Birden çok yüklem var.)

Özne: Cümlede yüklemin bildirdiği işi yapan, yüklemin bildirdiği durumu üzerine alan ögeye özne denir. Yükleme “kim” ve “ne” soruları
sorularak bulunur.

ÖRNEK: Yağız, biraz dinlenmek için odaya geçti. (Kim geçti?)
Ev gayet temizdi. (Ne temizdi?)
• Özne tek bir sözcükten meydana gelebileceği gibi sözcük grubundan da meydana gelebilir.

ÖRNEK: Bütün gece ders çalışan Ali, nihayet konuların hepsini öğrenmişti. (Özne sıfat tamlamasından oluşmuştur.)

Yeşim, seneler sonra eski arkadaşlarıyla buluştu. (Özne bir sözcükten meydana gelmiştir.)

• Bazı cümlelerde altını çizebileceğimiz bir özne yoktur. Bu özneleri yükleme getirilen şahıs eklerinden buluruz. Bu özneler “gizli özne” olarak
adlandırılır.

ÖRNEK: Akşam olunca erkenden evlerine dönerlerdi. (“Onlar” cümlenin öznesidir. Bunu yükleme gelen “-lar” 3. çokluk şahıs ekinden anlıyoruz.)

• Bazı cümlelerde özne işi yapan değil işten etkilenen durumundadır. Bu tür öznelere “sözde özne” denir.

ÖRNEK: Eşyalar bir saat içinde eve taşındı. (“Eşyalar” yüklemin bildirdiği “taşıma” işini yapan değil “taşıma” işinden etkilenen durumundadır.)

• Bazı cümlelerde ne gerçek ne de sözde, hiçbir özne yer almaz. Yani öznesiz cümleler de vardır.

ÖRNEK: Bu havada eve gidilmez. (Cümlede özne yoktur.)
• Gizli özne, cümledeki öge sayısına dahil edilmez.

ÖRNEK: Kapının önündeki sedire oturdu. (Cümlede iki öge vardır. “O” gizli öznedir ve öge sayısını değiştirmez.)

195