Page 89 - 8meta_tur
P. 89
DEYİMLER
Öğreten Etkinlikler
Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeklerine deyim denir.
Deyimlerin Özellikleri
1. Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Bir deyimin sözcükleri değiştirilip yerlerine aynı anlamda da olsa başka sözcükler konulamaz ve
deyimin sözdizimi bozulamaz. Örneğin “bir işi yaptırmak için çok yalvarmak” anlamına gelen .......................................... deyimi, el
ayak öpmek veya el pantolon öpmek şeklinde kullanılamaz.
2. Deyimler kısa ve özlü anlatım araçlarıdır. Az sözle anlam yoğunluğuna sahiptir. Örneğin birçok ihtiyacı varken gereksiz özenti
ve gösterişlerle uğraşanlar için .................................................. deyiveririz veya fırsatın kaçırılıp artık yapılacak bir şeyin kalmadığını
anlatmak için .................................................. deriz.
3. Deyimler en az iki sözcükten oluşmakla birlikte bazıları tek başlarına cümle niteliği de taşır. Tek sözcükle deyim olmaz.
Örneğin ............................... deyimi “dileğine göre isteğine uygun olarak” anlamlarına gelmektedir. ................................... bir
deyimdir fakat gönlünce, isteğince, dilediğince gibi sözcükler deyim değildir. Gösteriş olsun, iş görüyor gibi görünsün
anlamlarına gelen .................................... deyimi de cümle halindeki deyimlerimize örnektir.
4. Deyimler, bir kavramı belirtmek için bulunmuş özel bir anlatım kalıbıdır, genel kural niteliğinde bir söz değildir. Deyimi
atasözlerinden ayıran en önemli özellik budur. Özellikle atasözleri de cümle niteliğinde olduğu için bu ayrımı iyi yapmak
gerekir. Örneğin ...................................................................... cümlesi bugün yapılması gereken bir işin ertesi güne bırakılmasının
iyi olmadığını belirten genel kural niteliğinde bir cümle olduğu için deyimdir. ......................................................... cümlesi ise bir
işe emek harcamadan o işin kendiliğinden olmasını bekleyenlerin durumunu anlatan bir cümledir. Genel kural niteliğinde
olmadığı için de bu cümle bir deyimdir.
5. Bazen aynı sözcük gruplarıyla fiil çekimlerinin değişmesiyle hem deyim hem atasözü oluştuğu da görülür. Örneğin ........
................................................. atasözü ele geçeceği, ortaya çıkacağı daha belli olmayan bir şey için önceden hazırlık yapılmaz
anlamına gelmektedir. Aynı atasözü “Doğmadık çocuğa don biçmeye kalkarsan sonuçlarına katlanırsın.” gibi bir cümlede
kullanıldığında ise deyim olarak kullanılmıştır.
6. Deyimler çoğunlukla cümlede mecaz anlamlarına uygun olarak kullanılan söz gruplarıdır. Ancak bazı deyimlerin gerçek
anlamlarıyla deyimleştiklerini de unutmamak gerekir. Örneğin ............................................... deyimi kendisinden üstün birinin
çıkmasıyla gözden düşmek anlamında, ............................................... deyimi hiçbir zaman olmayacak, gerçekleşmeyecek bir
olay hakkında, .............................................................. deyimi kimsenin sezemeyeceği şekilde gizli iş çevirmek anlamlarında mecaz
anlamlarıyla kullanılmışlardır. ............................................... deyimi yapılmakta olan işin en önemli, en güç bölümünün bittiğini, az ve
önemsiz bir bölümünün kaldığını gösterir. ..................................................... deyimi de bir yakının, bir akrabasının bir koruyucusunun
olmadığını anlatmaktadır. Eşyalar için kullandığımız ..................................................... deyimi de taşınması kolay ve değerli olan
eşyayı anlatan bir deyimdir. Her üç deyiminiz de gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır.
89
