Page 91 - 8meta_tur

ATASÖZLERİ VE ÖZDEYİŞLER

Öğreten Etkinlikler

Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş, öğüt verici nitelikte sözlere atasözü denir. Atasözleri ano-
nimdir, yani söyleyeni belli değildir. Bir düşünceyi, bir duyguyu, bir ilkeyi kısa ve kesin bir biçimde anlatan, kim tarafından söy-
lendiği bilinen özlü sözlere ise özdeyiş(vecize) denir. Özdeyişlerden çıkan sorularda genellikle cümle veya cümleler şeklinde bir
özdeyiş sorulur ve “Verilen cümleye anlamca en uygunu aşağıdakilerden hangisidir? şeklinde özdeyişle konu bakımından aynı
olan cümle istenir. Bu bakımdan özdeyişlerle ilgili sorular aynı anlam özelliğine ait cümleler başlığıyla cümlede anlam konusunda
değerlendirilir.

Atasözlerinin Özellikleri
1. Atasözleri deyimler gibi kalıplaşmış (klişe durumuna gelmiş) sözlerdir: Her atasözü, belli bir kalıp içinde, belli sözcüklerle
söylenmiş olan donmuş bir biçimdir. Sözcükler değiştirilip yerlerine aynı anlamda da olsa başka sözcükler konulamayacağı
gibi söz diziminin biçimi de bozulamaz. Böyle değiştirmeler yapılsa ortaya çıkan söz, anlam değişmese bile atasözü diye
anılmaz. Örneğin alışverişte iki taraf da kendi çıkarını düşündüğünden iki dost arasındaki alışveriş dostluğu bozabilir

anlamındaki .................................................................. atasözü arkadaşla ye, iç; alışveriş etme ya da akrabayla ye, iç; alışveriş etme
biçimde söylenemez. Kimseye kötülük yapma yoksa onlar da sana aynı kötülüğü yaparlar anlamında kullanılan ......................
............................................ şeklinde kalıplaşmış atasözümüzü “Elin kapısını çalarsan senin kapını da çalarlar.” ya da “Elin kapısını

çalma, kapını çalarlar.” şeklinde sözcüklerin yerlerini değiştirerek kullanamayız.

2. Deyimlerde olduğu gibi atasözleri de kısa ve özlüdür. Az sözcükle çok şey anlatır. Örneğin atalar bir kimse ne kadar usta olursa
olsun gerekli araçları olmadan kusursuz iş yapamaz anlamında ................................................ deyivermişlerdir. İyi veya güzel olan
her şeyin mutlaka sıkıntı veren bir yanı bulunur anlamında ise ................................................ atasözü söylenmiştir.

3. Atasözlerinin genel kural niteliğinde olduğuna ve bu yönüyle de deyimlerden ayrıldığına deyimler bölümünde değinmiştik.
Genel kural niteliklerini şöyle sıralayabiliriz:

a. Bazı atasözleri sosyal olayların nasıl olageldiklerini uzun bir gözlem ve deneme sonucu olarak yansızca bildirir. Örneğin iş işten
geçtikten sonra verilen öğüdün bir değeri yoktur anlamında ...................................................................................... atasözü kullanılır. Bir

olaydan gerekli dersi alan sonra uyanık davranır anlamına gelen ...................................................................................... atasözümüz buna
örnektir.

b. Bazı atasözlerimiz doğa olaylarının nasıl olageldiklerini uzun bir gözlem sonucu olarak belirtir. Örneğin mart ayındaki şiddetli
soğuklarda insanlar ellerine geçen her şeyi yakmak zorunda kalırlar anlamındaki ......................................................................................

atasözü veya nisan ayının beşinde hava çift süren iki öküzü birbirinden ayıracak kadar soğuk olur anlamına gelen ........................
.................................................................. şeklindeki atasözümüz uzun yıllar doğanın gözlenmesinin sonucudur.

c. Toplumsal olayların nasıl olageldiklerini uzun bir gözlem ve deneme sonucu olarak bildirirken bundan ders almamızı açıkça
söylemeyip dolayısıyla hatırlatan atasözleri de vardır. Örneğin hiçkimse bulunduğu devlet hizmetinde veya makamda
ömrünün sonuna kadar kalamaz anlamına gelen ....................................................... atasözü veya bir işte geç kalan istediği şeyi elde
edemez anlamındaki ....................................................... atasözümüz bu duruma örnektir.

91