Page 48 - 8_sf_Tane Tane Fen Bilimleri Defter Kitap.indd

Çaprazlama
Eşeyli üreyen canlılarda kalıtsal özelliklerin nesilden nesile aktarılmasının gösterilmesine çaprazlama denir.
Çaprazlama olayında anne ve babanın genotiplerindeki genler eşleştirilerek sonraki nesillerde bu karakterlerle
ilgili oluşabilecek genotip ve fenotip durumları bulunmaya çalışılır.
Mendel yaptığı çaprazlamalar ile oluşabilecek fenotip ve genotip oranlarını matematikteki olasılık hesaplarını
kullanarak açıklayan ilk bilim insanıdır.

Mendel saf döl sarı tohumlu bezelye ile saf döl yeşil
tohumlu bezelyeyi çaprazladığında oluşan birinci kuşa-
ğın (F dölünde) tamamında sarı tohumlu bezelyeler elde X
1
etmiştir.
MM mm

1. Kuşak
(F dölleri)
1
4 Mm Mm Mm Mm
Fenotip oranı: (%100) sarı tohumlu
4
4
Genotip oranı: (%100) Mm (Melez)
4
Birinci kuşakta elde ettiği melez bezelyeleri kendi arasında çaprazla-
dığında ise oluşan ikinci kuşakta (F dölünde) bezelyelerin 3/4 ünün X
2
sarı tohumlu, 1/4 ünün ise yeşil tohumlu olduğunu görmüştür.
Mm Mm

2. Kuşak
(F dölleri)
2
3 1 MM Mm Mm mm
Fenotip oranı: (%75) sarı tohumlu, (%25) yeşil tohumlu
4 4
1 2 1
Genotip oranı: (%25) MM (Saf baskın), (%50) Mm (Melez), (%25) mm (Saf çekinik)
4 4 4

Mendel yaptığı çalışmalar sonucunda çekinik karakterlerin kaybolmayacağını, canlının genotipinde taşınaca-
ğını ve uygun şartlar oluştuğunda tekrar ortaya çıkabileceğini söylemiştir. Örneğin kahverengi gözlü anne ile
kahverengi gözlü babanın mavi gözlü çocuğunun olabilmesi.

Bezelyelerde görülen karakter aktarım şekli eşeyli üreyen diğer canlılarda da benzerlik gösterir. İnsanlarda da
dil yuvarlama, göz rengi, kıvırcık ya da düz saçlı olma gibi özelliklerin aktarımı tıpkı bezelyelerdeki gibi gerçek-
leşir.

48