Page 219 - 8meta_tur

NESNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI

Öğreten Etkinlikler

1. Geçişli Fiiller
Nesnesine göre fiil çatılarında cümledeki fiilin nesne alıp alamamasına bakılır. Nesne almış veya alabilen fiillere geçişli fiil
denir. Örneğin “Annem bütün gün geçen haftanın gazetelerini okumuş.” cümlesinde oku- fiiline “Neyi okumuş?” sorusunu
sorduğumuzda “geçen haftanın gazetelerini” cevabını alıyoruz. Oku- fiili nesne aldığı için bu cümlede geçişli fiil olarak
kullanılmıştır. Geçişli fiili tanımlarken sadece nesne alan değil nesne alabilen fiil olduğunu söylemiştik. Bu yüzden bir cümlede
nesne olmasa fakat biz o cümleye nesne getirebilirsek bu fiil de geçişli olur. Örneğin “Gece gündüz durmadan yazdı.” cümlesinde
yazılanın ne olduğu yani nesne verilmemiştir. Fakat biz “son romanını” şeklinde bir nesne ekleyebiliriz. Bu yüzden bu cümledeki
yazdı fiili geçişli bir fiildir.

6. Aşağıdaki cümlelerin fiillerini bularak geçişli olanları işaretleyiniz.
1. Bu kazağın rengi pantolonuna gitmemiş. ........................
2. Tiyatro bugün müydü, unutmuşum, iptal edelim. ........................
3. Bulaşıkları yıkadıktan sonra ellerini de on dakika ovaladı. ........................

4. Söylediklerimi unuttuğu için elbette Veysel’e kızdım. ........................
5. Mart ayında turistler kuş göçünü gözlemliyor. ........................
6. Günlerdir aç kalan köpek verdiğim yiyeceği bir yudumda yuttu. ........................
7. Yolun karşısında iri bir köpek belirdi. ........................

8. Evde kimse olmayınca fareler halıları bile kemirmiş. ........................

2. Geçişsiz Fiiller
Hiçbir şekilde nesne alamayan fiillere geçişsiz fiil denir. Örneğin “Sabaha kadar okudum, ağladım.” şeklinde kurulmuş bir cümlede
oku- ve ağla- fiilleri kullanılmıştır. Her ikisi de nesne almamıştır. Fakat oku- fiiline mektupları şeklinde bir nesne getirebiliriz. Bu
yüzden oku- fiili geçişli bir fiildir ama ağla- fiiline neyi, kimi gibi soruları sorduğumuzda hiçbir şekilde cevap alamayız, kendimiz
de cevap veremeyiz. Bu yüzden ağla- fiili geçişsizdir. Pratik bir yol olarak nesnesine göre çatısı sorulan bir fiile “onu” sözcüğünü
(Kimi, neyi gibi nesne soruları da olabilir.) getiririz. Anlamlı olursa fiil geçişli yoksa geçişsizdir. Örneğin az önceki cümle için “onu
okudu” anlamlıdır ve oku- fiili geçişlidir. Ancak “onu ağladı” anlamsızdır ve ağla- fiili geçişsizdir. Bazı fiillerin kullanıldığı anlama
göre geçişli veya geçişsiz olabileceğini de unutmamak gerekir. Örneğin “İstanbul’u daha önce gezmiştim.” cümlesinde gez- fiili
geçişlidir ama “Sırtında iri bir böcek geziyor.” cümlesinde gez- fiili geçişsizdir. Bu yüzden pratik yoldan daha çok anlama dikkat
etmemiz gerekir. Ayrıca sözde özne ve edilgen çatılı fiiller konusunda gördüğümüz gibi bir cümlede gerçek bir özne olmayınca
normalde işten etkilenen ve nesne olması gereken öge sözde özne oluyordu. Bu fiillere de edilgen çatılı fiil diyorduk. Edilgen
çatılı fiillerde nesne, özne görevi yüklendiğinden başka bir nesne bulunmaz. Bu yüzden edilgen çatılı fiiller nesne alamaz ve
geçişsizdir.

7. Aşağıdaki cümlelerin fiillerini bularak geçişsiz olanları işaretleyiniz.
1. Babam ve Oğlum filmini çok beğenmiştim. ........................

2. Tren uçsuz bucaksız çölleri geçip istasyona vardı. ........................
3. Her yeri gezdik, bir şey beğendiremedik. ........................
4. Yemeğini özenle yedi, suyunu lıkır lıkır içti. ........................
5. Yorgun adam yanımıza gelip ağaca dayandı. ........................

6. Parka girince boş bulduğum ilk banka oturdum. ........................
7. Şehrin en önemli yerleri iki saatte gezildi. ........................
8. Söz verdiği gibi saat tam onda geldi. ........................

219