Page 139 - 8meta_tur

METİN TÜRLERİ

Öğreten Etkinlikler

LGS’de ve örnek sorularda metin türleriyle ilgili sorular ayrıntılı bir bilgi gerektirmeyen tarzda geliyor. Müfredat programında da metin
türlerinin ayrıntılı özellikleri üzerinde durulmamıştır. Bu yüzden biz de metin türlerinin tanımlarını yaptık ve sınav kapsamında diğer türlerle
karışabilecek özellikleri üzerinde durduk. Ayrıntılı özelliklerini lise eğitimine bıraktık.

ÖYKÜLEYİCİ METİNLER
.................... : İnsanın veya çevrenin karakterlerini, göreneklerini inceleyen, serüvenlerini anlatan, duygu ve tutkularını çözümleyen,
kurmaca veya gerçek olaylara dayanan uzun bir edebi türdür.
................................. : Gerçek veya tasarlanmış olayları anlatan düz yazı türüdür.

Dikkat: Sorularda genelde sadece bir paragraf verildiği için paragrafın romandan mı hikayeden mi alındığını anlamak güç
olur. Bu yüzden roman ve hikaye cevap şıklarında birlikte yer almaz. Ayrıntıya girmeden kısaca hikaye unsurları üzerinden
şöyle özetleyebiliriz: Romanda hikayeye göre kişi kadrosu geniştir. Zaman unsuru olarak daha geniş bir zaman diliminde
geçen olaylar anlatılır. Mekan olarak da romanda olayların birçok mekanda geçtiğini görürüz. Olay çeşitliliği bakımından da
romanın daha ayrıntılı olduğunu söyleyebiliriz.

Hikaye Unsurları: Bu konu tek başına soru olarak gelebildiği gibi dil ve anlatım sorularında hikaye unsurlarının bir kısmı cevap
şıkkı olarak da karşımıza çıkmaktadır. Hikaye unsurları şunlardır:
Olay: Bir metindeki anlatılan ana olaydır. Hikaye bu olay üzerine kurulur. Bu hikayede ne anlatılıyor, sorusunun cevabıdır.
Kişi ve Varlık Kadrosu: Hikayede olayın içinde yer alan kişiler ve varlıklardır. Bu hikayede kimler, hangi varlıklar yer alıyor
sorusunun cevabıdır.
Mekân (Yer): Hikayedeki olayın yaşandığı yer veya yerlerdir. Bu hikaye nerede geçiyor sorusunun cevabıdır.
Zaman: Hikayedeki olayın yaşandığı zamandır. Bu hikayede olay ne zaman yaşanmıştır sorusunun cevabıdır.

Dikkat: Özellikle bir paragraf verilip hikaye unsurlarının bulunup bulunmadığı şeklindeki sorularda cevap genellikle zaman
ve mekan unsurlarından biridir. Mekan deyince illa bir şehir adı veya belirli bir yer aranmamalıdır. Dere kenarında, orman-
da, bir evde vb. ifadeler metindeki yer kavramını anlatır. Aynı şekilde zaman unsuru olarak da çok net bir tarih aramak bizi
yanılgıya düşürür. Gece yarısı, akşamüstü sabahın ilk ışıklarıyla vb. zamanı gösteren sözleri bulmak yeterlidir.

Anlatıcı: Olay yazıları birinci kişi anlatımı ve üçüncü kişi anlatımı olarak iki şekilde yazılır. Anlatıcı başından geçen, şahit olduğu,
kendisinin de içinde bulunduğu bir olayı anlatıyorsa bu anlatım şekli birinci kişi (ben) anlatımıdır. Yazarın kişi olarak bulunmadığı,
sanki bir kamera tarafından çekilmiş gibi anlatılan hikayelerde üçüncü kişi anlatımı (o) vardır. Kısaca hikayeyi bir sinema filmine
benzetirsek kamera yazardaysa birinci kişi anlatımı, kamera bir kişide değil, herhangi bir yerdeyse üçüncü kişi anlatımı vardır.
Gidiyorum, gördüm, anladım gibi birinci kişiyle çekimlenmiş sözcükler birinci kişi anlatımında görülür. Biz anlatımı diye bir
anlatıcı yoktur. Gidiyoruz, gördük, anladık gibi kullanımlar da birinci kişi anlatımıdır. Fakat bu sözcüklerin konuşma içinde
olmamasına dikkat etmeliyiz. Örneğin, “Saatlerdir yürüyorum, dedi Orhan Efendi.” gibi bir cümle birinci kişi anlatımıyla değil,
üçüncü kişi anlatımıyla kurulmuştur.

ÖĞRETEN NOTLARIM

139