Page 140 - 8meta_tur

METİN TÜRLERİ

Öğreten Etkinlikler

................. : Genellikle halkın yarattığı, hayale dayanan, sözlü gelenekte yaşayan, çoğunlukla insanlar, hayvanlar ile cadı, dev, peri
gibi varlıkların başından geçen olağanüstü olayları anlatan edebi türdür.
................. : Kahramanları çoklukla hayvanlardan seçilen, sonunda ders vermek amacı güden, genellikle şiir şeklinde yazılmış
hikayelere denir. Diğer adı öyküncedir.
................. : Eski çağlardan beri söylenegelen, olağanüstü varlıkları konu edinen hayali hikayelerdir. Diğer adı söylencedir.
................. : Tarih öncesi tanrı, tanrıça, yarı tanrı ve kahramanlarla ilgili olağanüstü olayları konu alan yazı türüdür. Milletlerin en
eski ürünleridir. Bu yüzden milletlerin hayatında önemli bir yere sahip olan olaylar üzerine ortaya çıkar. Yazıya geçirilmesi geç
olduğu için kulaktan kulağa geçerek bize ulaşmıştır.
............................. : Kısa ve özlü anlatımı olan nükteli, güldürücü hikayeciklerdir. Nasrettin Hoca fıkraları en bilinen örneğidir.
.................... : Sahnede oynanmak üzere yazılan eserlerdir. Tiyatro eserlerinde konuşmaların dışında kalan her şey yay ayraç içinde
verilir.

Dikkat: Tiyatro şekil bakımından diğer öyküleyici türlerden kolayca ayrılır. Hikaye ve roman ise yaşanmış veya yaşanabile-
cek olayları anlattığı için diğerlerinden farklıdır. Öğrenciler özellikle olağanüstü olayların anlatıldığı türleri birbiriyle karış-
tırmaktadır. Masal ve fabl olağanüstü olayların olduğu iki türdür. Her ikisi de öğüt verme amacıyla yazıldığı için benzerlik
gösterirler. Masallar fabllardan farklı olarak tekerlemeyle başlar ve aralarda da “Az gittik, uz gittik.” gibi kalıplaşmış sözler kullanı-
lır. Fabllar ise hayvan masalları olarak adlandırılabilir. Hayvanlar arasındaki olaylar kişileştirme ve konuşturmayla insanlara öğüt
alınacak olaylar gibi anlatılır. Bu yönüyle masal ve fabl, destanla efsaneden de ayrılır. Destan milletlerin en eski edebi ürünüdür.
Ergenekon, Oğuz Kağan gibi destanlar Türk kimliğinin oluşmasında önemli rol oynamıştır. Efsane ise genellikle bir yer adının
veriliş öyküsü gibi ele alınabilir. Olağanüstü olaylar sonucu gelişen bir hikayede “o zamandan sonra buranın adı “Yankılı Kayalar”
olarak adlandırılmıştır gibi bir cümleden metnin efsane olduğu anlaşılır.

ŞİİR BİLGİSİ

Örnek sorularda bu konu ayrıntılı olarak sorulmaz. Şiirde ahengi sağlayan ses benzerlikleri ve ölçü konusunda tanımları verilerek
öğrencilerden şiirin verilen özellikleri sağlayıp sağlamadıklarını belirlemeleri istenir.
Ses Benzerlikleri: Şiirlerde dize sonlarındaki ses benzerliklerine uyak ve redif denir. Örnek sorularda redif ve uyak isimlerini
vermeden “Her dizenin sonunda ses benzerliği vardır veya birinci dizeyle üçüncü dize arasında ses benzerliği vardır.” şeklinde
karşımıza çıkmaktadır.
Ölçü: Ölçü konusunda da hece ölçüsü diye isim veren sorular gelmedi. Bu konudan da şiirdeki dizelerde hece sayıları birbirine
eşittir/ eşit değildir şeklinde sorular gelmektedir. Her dizide kaç ünlü harf varsa o kadar hece vardır.

Örnek Uygulama

Kalbim bir çiçektir, gündüzler ölgün
Gelin, gelin, onu açın geceler
Beni yâd edermiş gibi bütün gün
Ötün kulağımda çın çın geceler

Bu şiire baktığımızda her dizenin 11 heceden oluştuğunu götürürüz. Bu şiirde tüm dizilerdeki hece sayısı birbirine eşittir. Dize
sonlarına baktığımızda 1. ve 3. dizelerin sonundaki ‘‘ün” sesleri ve 2. ve 4. dizenin sonlarındaki “çın geceler” sesleri benzerlik
gösteriyor.

140