Page 201 - 8meta_tur

CÜMLENİN YARDIMCI ÖGELERİ

Öğreten Etkinlikler

Nesne: Cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen ögeye “nesne” denir.
• Özneyi bulduktan sonra yükleme sorduğumuz “kimi, neyi, nereyi” soruları belirtili nesneyi, “ne” sorusu belirtisiz nesneyi bulmamızı sağlar.

ÖRNEK: Okula giderken yolda Aylin’i gördüm. (Kimi? Aylin’i belirtili nesnedir.)

Henüz eşyaları taşımamışlar. (Neyi? Eşyaları belirtili nesnedir.)

Ankara’yı daha önce hiç görmemiştim. (Nereyi? Ankara’yı belirtili nesnedir.)
Yaşlı kadın kucağında bebek taşıyordu. (Ne? Bebek belirtisiz nesnedir.)

• Nesne tek bir sözcükten meydana gelebileceği gibi sözcük grubundan da meydana gelebilir.

ÖRNEK: Beceri temelli soruları artık daha rahat çözebiliyordum. (Belirtili nesne sözcük grubundan oluşmuştur.)

Babam eve gelirken yanında küçücük bir kedi getirmiş. (Belirtisiz nesne sözcük grubundan oluşmuştur.)

• Aynı cümlede hem belirtili hem de belirtisiz nesne bulunmaz.

Yer Tamlayıcısı: Yüklemin anlamını bulunma, yönelme ve ayrılma bakımından tamamlayan ögeye “yer tamlayıcısı” denir.
• Yer tamlayıcısını bulmak için yükleme “kime, kimde, kimden, neye, neyde, neyden, nereye, nerede, nereden” sorularını sorarız. Çünkü cümle
içinde bir sözcük bulunma, yönelme ve uzaklaşma hâl eklerini alıyorsa genellikle yer tamlayıcısıdır.

ÖRNEK: Her sabah okula giderdi. (Nereye? Okula yer tamlayıcısıdır.)

Ağabeyim evden bir şeyler getirdi. (Nereden? Evden yer tamlayıcısıdır.)

Sofrada bir şeyler eksikti. (Nerede? Sofrada yer tamlayıcısıdır.)
• Yer tamlayıcısı birden çok sözcükten meydana gelebilir.

ÖRNEK: Dost görünüp arkamdan iş çeviren insanlardan çok korkarım. (Yer tamlayıcısı sözcük grubundan oluşmuştur.)

• Yönelme, uzaklaşma veya bulunma hâl ekini alan sözcükler her zaman yer tamlayıcısı olmaz. Bu ekleri alan sözcükler eğer zaman veya durum
anlamı kazanırsa zarf tamlayıcısı olur.
ÖRNEK: Misafirlerin hepsi ev sahibini ayakta bekliyordu. (Nasıl bekliyordu? Ayakta. Durum anlamı kazandığı için “ayakta” zarf tamlayıcısıdır.)

Zarf Tamlayıcısı: Yüklemi durum, zaman, yer-yön, miktar ve soru yönlerinden tamamlayan ögeye “zarf tamlayıcısı” denir.

• Zarf tamlayıcısını bulmak için yükleme “niçin, nasıl, ne kadar, ne zaman, neyle, kimle, nereye, neden, kim için” soruları sorulur.

ÖRNEK: Berke, yarın Ankara’ya otobüsle gidecekmiş. (Ne zaman? Yarın. Neyle? Otobüsle. Bunlar zarf tamlayıcısıdır.)

Soruların hepsini kolayca yaptım. (Nasıl? Kolayca zarf tamlayıcısıdır.)
Bütün çocuklar içeri girdi. (Nereye? İçeri zarf tamlayıcısıdır.)

Bu kutulardan daha çok yapmalısın. (Ne kadar? Daha çok zarf tamlayıcısıdır.)

• İçeri, dışarı, aşağı, yukarı, ileri, geri, öte ve beri sözcükleri yalın hâlde kullanılırsa zarf tamlayıcısı olur. Yani bunlar çekim eki alırsa zarf tamlayıcısı
olmaz.

ÖRNEK: Biraz dolaşmak için dışarı çıktım. (Zarf tamlayıcısı) Biraz dolaşmak için dışarıya çıktım. (Yer tamlayıcısı)

201